Poëzie

acrylverf 40 x 40 cm

Wanneer wordt een
rijmpje een gedicht?

TIPS VOOR DICHTERS

Je wilt een gedicht schrijven, maar hoe pak je dit aan? Begin met het lezen van deze pagina.

liesbeth

“Het omber op het strakke doek contourt haar fragiele zelf,
beeld ooit vastgelegd in bronzen emotie.”

Een gedicht is een beschrijving van een gebeurtenis die je hebt meegemaakt of wilt meemaken. Het kan ook een kunstwerk of een object zijn of een droom, een mening of een gevoel over een onderwerp of persoon. Wanneer het je lukt om daarover op een creatieve manier te schrijven, kom je in de buurt van een gedicht. Voordat je begint te schrijven moet je een thema hebben bedacht en je bezinnen op de aanpak. De inspiratie kan ontstaan als je je openstelt voor wat zich aandient.

BEZINNING

Als je een gedicht wilt maken kun je natuurlijk gewoon beginnen te schrijven en kijken waar het schip strandt. Maar als het je bedoeling is dat ook anderen je gedicht begrijpen is het aan te raden om, voor dat je begint, je het volgende af te vragen:

  • Wat is het thema van mijn gedicht, waarover wil ik het hebben?
  • Hoe wil ik mijn gedicht opbouwen. Lange zinnen, korte zinnen, spatieregels?
  • Kies ik een vaste vorm, bijvoorbeeld een sonnet of haiku? Hoe wil ik de strofes indelen?
  • Wil ik rijmen of kies ik voor de vrije vorm?
  • Wil ik duidelijke taal gebruiken of kies ik voor abstracte bewoordingen?
  • Welk lettertype gebruik ik? Wil ik hoofdletters en/of leestekens gebruiken?
  • Wil ik ook iets doen met de grafische vormgeving van het gedicht zonder dat het afleidt van de inhoud?
  • Wil ik metaforen gebruiken?
  • Hoe zal het klinken als een ander mijn gedicht voorleest?
  • Vind ik het belangrijk dat anderen een mening hebben over mijn gedicht?

VRIJ SCHRIJVEN

Na de bezinning begin je te schrijven, maar hoe doe je dat?

  1. Ga zitten op een stil plekje. Concentreer je op het thema en schrijf in 10 minuten alles op wat in je opkomt.
  2. Denk niet te veel na, maar schrijf spontaan alle woorden die je te binnen schieten, ook al wijken ze af van het thema. Laat je meeslepen door je gedachten.
  3. Lees niet terug en let niet op spelling en grammatica.
  4. Schrijf dingen specifiek op, dus niet vogel maar spreeuw.
  5. Durf alles te schrijven, niemand anders zal dit lezen.
  6. Schrijf ook op wat je hoort en ziet.
  7. Klaar. Ga wat anders doen. Vergeet de woorden en laat je de volgende verrassen door de woorden en zinnen die je hebt geschreven.

Als je alles hebt teruggelezen, ga je de woorden onderstrepen die je goed vindt. Je kunt proberen synoniemen of verklaringen voor woorden te vinden. Er blijft dan een lijstje over van kernwoorden die je gaat gebruiken voor je gedicht. Dit is de basis waarmee je verder kunt.

inspiratie

VAN WOORDEN NAAR POËZIE

In een gedicht wordt vaak beeldspraak gebruikt, zoals de metafoor of vergelijking. In plaats van ‘ik ben zenuwachtig’ kun je bijvoorbeeld schrijven ‘een snaar trilt in mijn keel’ of ‘de wolkenloze hemel omhelst het golvende goud’ als je bedoelt ‘de lucht is blauw en steekt mooi af tegen het korenveld’. Het ritme geeft structuur aan je gedicht. Belangrijk daarbij op welke lettergrepen in een zin de klemtonen liggen. Het ritme is dus vooral belangrijk voor de manier van lezen en uitspreken van een zin. Je kunt kiezen voor een gedicht met rijm. Je kunt gebruik maken van het bekende eindrijm, bijvoorbeeld ‘ik heb het koud / en dat voelt fout’ of het meer verfijnde binnenrijm. Hierbij staan de rijmwoorden in de regels, zoals bij ‘het politiek – Den Haag-geruis kan ik met moeite dulden/armzalig spel van mat en muis, ik geef het nog geen kwartje’. De beste en bekendste gedichten kenmerken zich vaak door hun oorspronkelijke inhouden/of opbouw. Je kunt daarbij soms merken dat er een spanning wordt opgebouwd met een plotseling verrassende omslag. Elke gebruikte zin is op zichzelf al een verhaal en het loopt ritmisch vlekkeloos. Vaak vallen de creatief gebruikte rijmwoorden op of zijn er geheel nieuwe woorden bedacht.

FOUTE WOORDEN

In het tijdschrift Onze Taal (oktober 2002) werd een lijst van foute woorden gepubliceerd. Dit zijn woorden, waarvan men vond, dat je ze niet in poëzie mag gebruiken. Nu verschillen daar de meningen over, maar woorden als ‘liefde’ of ‘werkelijkheid’ krijgen natuurlijk veel meer betekenis als je ze op een creatieve en poëtische manier omschrijft. Over het algemeen zou je kunnen zeggen dat woorden die meer betekenissen hebben, onduidelijkheid kunnen oproepen en dus ‘fout’ zijn. Tenzij het je bedoeling is om de lezer te verwarren. Woorden als ‘buikgevoel’, ‘maanlicht’, ‘verlangen’, ‘nacht’ en ‘tranen’ klinken misschien wel heel romantisch, maar zijn niet poëtisch. Een dichter zoekt dan naar vervangende termen of gebruikt metaforen.

FEEDBACK

Stel, je gedicht is af. Je hebt volgens jou de juiste woorden en vorm gevonden voor wat je wilde zeggen. Maar hoe weet je nu of het een goed gedicht is? Iemand in je omgeving zal al gauw zeggen dat het mooi is, maar schiet je daar wat mee op? Probeer een ervaren dichter te vinden die feedback wil geven op jouw gedicht. Maar je kunt ook de volgende feedback-aandachtspunten gebruiken om je eigen gedicht te onderzoeken. Iemand die feedback geeft zal op het volgende letten:

  1. Welke woorden heb je onthouden als het gedicht is voorgelezen?
  2. Welke beeldspraak is je opgevallen?
  3. Is het metrum goed toegepast?
  4. Is het rijm verrassend gebruikt?
  5. Welke woorden klonken onecht of zwak?
  6. Welk gevoel kwam bij je op toen je het gedicht hoorde?
  7. Waar gaat het gedicht over?
  8. Welke beelden riep het gedicht op?
  9. Heb je de dichter door dit gedicht beter leren kennen?

IEDEREEN KAN DICHTEN

Ik gaf eens een Workshop Poëzie op een mooie locatie in een bosrijke omgeving. De deelnemers, zo’n 20 mannen en vrouwen die elkaar niet kenden, kwamen om 18.00 uur. De totale sessie, inclusief nachtrust, duurde tot 12.00 uur de volgende dag. Afgesproken was dat iedereen een gedicht (van zichzelf of van iemand anders) zou voorlezen in plaats van het bekende voorstelrondje. We gingen dineren en tussendoor kwamen alle deelnemers aan de beurt met zijn/haar gedicht. Door de gedichtkeuze en wijze van voordragen leerden we elkaar een beetje kennen. Na het eten gingen we naar een ruimte gevuld met veel kaarslicht en grote kussens op de grond. Iedereen zocht een comfortabel plekje. In het midden van de kamer stond een groot boeket met prachtige bloemen. Ik vroeg de deelnemers zich in te beelden dat zij het boeket waren en in 3 minuten in steekwoorden op te schrijven wat zij in de ruimte zagen. Na 3 minuten vertelden de deelnemers aan elkaar welke steekwoorden ze hadden opgeschreven. Het was fantastisch en heel verrassend wat er allemaal was opgeschreven. Ik vroeg ze ook de woorden die ze van anderen hoorden en toepasselijk vonden te noteren. Iedereen had nu een lijst met woorden die iets vertelden over de sfeer, de omgeving en de mensen in de ruimte. poezie schrijvenDit was de basis voor een gedicht. Na uitleg over ritme, rijm en andere regeltjes ging iedereen op een eigen plekje aan de slag en na een uurtje kwamen we weer bijeen en werden de gedichten voorgelezen. Na wat schaafwerk en tips hier en daar kwamen er verbluffend mooi gedichten naar voren. Tot diep in de nacht herhaalden we soortgelijke sessies. De volgende morgen om 10.30 uur was de “officiële” voordracht van alle gedichten aan de toehoorders. Dit waren familieleden of vrienden van de deelnemers. In een volle zaal las iedereen zijn werk van de afgelopen nacht voor, want onderdeel van de workshop was ook het kunnen voordragen. Het was een groot succes. Later werd er een bundeltje van al het pure werk gemaakt.

NOG EEN VOORBEELD

Bij een andere gelegenheid, op een kleine camping in Frankrijk, nodigde ik mensen uit om een gedicht te leren schrijven. Om 21.00 uur verzamelden we en gingen we als groep van circa 15 mannen en vrouwen naar een plek in de bergen met een prachtig uitzicht over de omgeving. Iedereen had pen en papier meegenomen en had geen idee wat er ging gebeuren. Ik begon met het voorlezen van een eigen gedicht (zie hieronder) over een bijzondere periode in mijn leven. Gelijk was de toon gezet. Na wat uitleg over de werkwijze vroeg ik de deelnemers een afzonderlijk plekje te zoeken en iets te schrijven over hun vakantiegevoel van deze avond. Een moeilijke opdracht, dacht ik. Het viel mij op dat iedereen meteen begon te schrijven. Toen ik na een kwartiertje bij iedereen langsliep en vroeg hoe het ging, werd ik bij de meeste mensen weggestuurd. ‘Laat me maar’, hoorde ik vaak. Vlak voor zonsondergang vroeg ik de deelnemers te stoppen en weer bij elkaar te komen. Alle gedichten werden voorgelezen. Het was indrukwekkend hoe mensen hun verhaal in zo’n korte tijd op papier hadden gekregen. Technisch misschien niet altijd perfect, maar inhoudelijk prachtig. Er werden de mooiste metaforen en zinnen, wijsheden en inzichten uitgedragen. In het donker liepen we in stilte met elkaar de berg af, iedereen leek onder de indruk van hetgeen er was gebeurd. Eenmaal beneden kwam de ontlading, we dronken wijn, lachten en zongen tot diep in de nacht.

creatie van de werkelijkheid

STIJLFIGUREN

ALLITERATIE (Stafrijm) > Gelijke beginmedeklinker(s)
Bijv. lang leve de lol, de vreugde van een vreemde vriend, Jarig Jetje

ANAFOOR > Herhalen eenzelfde woord of woorden aan het begin van een regel
Bijv. steeds weer kwam ik hem tegen
steeds weer in dezelfde kleren
steeds weer vuil en ongeschoren

ANTICLIMAX > Een gebeurtenis wordt steeds onbeduidender
Bijv. het is geweldig, prachtig, best goed, eigenlijk wel geinig

ASSONANTIE > Herhaling van een klinker
Bijv. de zon kon ons verwonderen

CLIMAX > Toenemende zeggingskracht
Bijv. uren, dagen, maanden, jaren, eeuwen

CONTAMINATIE > (Delen van) woorden van dezelfde betekenis vormen samen een nieuw woord
Bijv. opnoteren (opschrijven + noteren), duur kosten (duur zijn + veel kosten)

CONTRADICTIO > De betekenis van twee woorden is tegenstrijdig
Bijv. het koude vuur, de droge zee, fluisterend gegil

EUFEMISME > De betekenis van een (taboe-)woord wordt verhuld
Bijv. ka i.p.v. kanker, heengaan i.p.v. sterven

HYPERBOOL > Een begrip wordt overdreven
Bijv. je dood schamen, je ziek lachen, je te barsten eten

INVERSIE  > Woorden staan in een afwijkende volgorde
Bijv. koud had ik het gisteren

METAFOOR > Een begrip of persoon wordt beeldend beschreven
Bijv. je bent een rots in de branding, goudgele rakker i.p.v. bier

NEOLOGISME > Een nieuw (werk)woord om een begrip of gevoel duidelijk te maken
Bijv. de regen sneert in zijn gezicht, een weetdier

PLEONASME > Meer woorden voor het uitdrukken van eenzelfde begrip
Bijv. koud ijs, prachtig mooi, wie oren heeft die hore

SARCASME > Een gebeurtenis wordt spottend beschreven
Bijv. Zij houdt van hem, drie hoog het raam uit

ENTHOUSIAST GEWORDEN?

Op deze website vind je veel inspiratiebronnen. Mocht je nog vragen of opmerkingen hebben neem dan contact met mij op. Uiteraard kun je ook contact met me opnemen voor extra informatie over poëzie, kunst of meer tips van de sluier.

***

Een mooi voorbeeld van poëzie in combinatie met schilderkunst vind je in mijn hoofd.

houten-kop

Share on Facebook0Pin on Pinterest0Share on LinkedIn0Email this to someone